Temat: Słownictwo retro, czyli… a gdyby tak wskrzesić archaizmy?
Witam Cię!
Język polski przez ostatnie stulecia bardzo ewoluował. Na co dzień jesteśmy świadkami tych zmian. Wciąż pojawia się wiele nowych wyrazów, w tym takie cuda jak młodzieżowe słowo roku – XD (emotikon awansował na samodzielną jednostkę leksykalną!). Wiele starych pokonanych słów schodzi ze sceny języka polskiego i ustępuje miejsca nowym. Pojawiają się nowe konstrukcje gramatyczne, w tym niezbyt zgrabne slogany typu „brawo ja”. Odnosimy wrażenie, że język ulega uproszczeniom. A gdyby tak wskrzesić słownictwo retro, czyli reanimować archaizmy?
Archaizmy są to wyrazy, wyrażenia lub formy gramatyczne dziś nieużywane, a charakterystyczne dla języka sprzed kilkudziesięciu lub kilkuset lat: np. „jenerał”, „sumnienie”, „ptacy”, „świekra” to ‘matka męża’, a „rąbek” to ‘chusta’. Wyraz „sklep” oznaczał kiedyś ‘piwnicę znajdującą się pod podłogą domu’. Archaizmy spotykane są zarówno w tekstach dawnych, jak i współczesnych. Dzięki ich użyciu wprowadza się odbiorcę w atmosferę epoki i zwiększa realizm prezentowanych wydarzeń i przytaczanych dialogów.
3.Dowiedz się, co oznaczają podane przysłowia, a następnie zapisz w zeszycie występujące w nich archaizmy. Czy wszystkie archaizmy były dla Ciebie zupełnie niezrozumiałe? Uzasadnij swoje zdanie.
– Człek do pracy stworzon, ptak do lotu.
– Daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę.
– Dobry żart tynfa wart.
4.Wyjaśnij znaczenie archaizmów w podanych fragmentach kolęd:
Dziecina się kwili, matusieńka lili.
We żłobie mu położyła siana pod główeczki.
Przybieżeli do Betlejem pasterze.
Rąbek z głowy zdjęła.
Opracowała: Marzena Marcjasz
Dodatkowe informacje:
Staropolszczyzna ma wiele uroku, nieprawdaż? Dorzucam słownik w skróconej formie:
acz – skrócona forma spójnika aczkolwiek łączącego wyrażenia o treści przeciwstawnej;
wszak – partykuła nawiązująca do jakiejś sytuacji lub do czyjejś opinii, podkreślająca oczywistość sądu wyrażonego przez mówiącego;
miast – dzisiejsze zamiast (jak to dawniej dostojnie brzmiało!);
tedy – spójnik przyłączający zdanie, które przedstawia informację wynikającą ze zdania poprzedzającego;
podówczas – oznacza „w tych czasach, o których była mowa poprzednio”;
wtenczas – wówczas;
onegdaj – wczoraj, dawniej, kiedyś;
ongiś – również oznacza „dawniej”;
najsampierw – najpierw;
zaiste – partykuła podkreślająca prawdziwość wypowiedzi;
wżdy czy zawżdy – ulubione przez Kochanowskiego „zawsze”;
przeto – spójnik przyłączający zdanie lub inne wyrażenie, które przedstawia skutek tego, o czym była wcześniej mowa, lub wniosek wynikający z treści poprzedniego zdania;
wszelako – wyraz uwydatniający kontrast, treść przeciwną do tej, która powinna wyniknąć z poprzedniego zdania;
ów – zaimek w znaczeniu „ten”,
ażeby – dzisiejsze aby, partykuła wyrażająca życzenie;
drzewiej – dawniej;
zaś – spójnik przyłączający zdanie nawiązujące do wcześniejszego kontekstu, uwydatniający zestawienie;
krom – z wyjątkiem, oprócz, wbrew czemuś, bez czegoś.
Staropolszczyzna ma wiele uroku, nieprawdaż?
SŁOWNIK ZAPOMNIANYCH SŁÓW
Comments are closed