Język polski kl. 2B 02.11.2020

Temat: Raj na ziemi, czyli… polska wieś widziana oczami Jana Kochanowskiego

Wieś była częstą inspiracją artystów wielu dziedzin sztuki, a sposób jej ukazywania był różnorodny. Jedne ukazywały ją jako swoistą Arkadię, otoczoną pięknymi krajobrazami, pozbawioną trosk i nieszczęść, a inne przedstawiały ją realistycznie (niekiedy wręcz naturalistycznie), jako biedną, pełną nędzy i ciężkiej pracy

Jednym z pierwszych pisarzy zafascynowanym pięknem wsi polskiej był tworzący w okresie renesansu Jan Kochanowski . W sielance „Pieśń świętojańska o Sobótce” jako pierwszy zawarł opis ludowego obrzędu-Sobótki to rozpowszechniona do niedawna nazwa zwyczajów i obrzędów związanych najczęściej z letnim przesileniem Słońca w tzw. noc świętojańską (23/24 czerwca); również nazwa ognisk palonych podczas tych obrzędów”. Utwór Jana z Czarnolasu składa się z dwunastu pieśni śpiewanych przez odświętnie przybrane panny. Zawierają one pochwałę spokojnego, wiejskiego życia. Każda z dwunastu panien wypowiada się na inny temat.

Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką (pieśni ludowe, pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej.

Pieśń świętojańska o Sobótce

Panna XII

Wsi spokojna, wsi wesoła!

Który głos twej chwale zdoła?

Kto twe wczasy, kto pożytki

Może wspomnieć zaraz wszytki?

Człowiek z tej pieczy uczciwie

Bez wszelakiej lichwy żywie,

Pobożne jego staranie

I bezpieczne nabywanie.

Inszy się ciągną przy dworze

Albo żeglują przez morze,

Gdzie człowieka wicher pędzi,

A śmierć bliżej niż na piędzi.

Najdziesz, kto w płat[1] język dawa,

A radę na funt przedawa;

Krwią drudzy zysk oblewają,

Gardła na to odważają.·

Oracz pługiem zarznie w ziemię,

Stąd i siebie i swe plemię,

Stąd roczną czeladź i wszytek

Opatruje swój dobytek.

Jemu sady obradzają,

Jemu pszczoły miód dawają,

Nań przychodzi z owiec wełna

I zagroda jagniąt pełna;

On łąki, on pola kosi,

A do gumna wszytko nosi.

Skoro ten siew odprawiemy,

Komin w koło obsiędziemy;

Tam już pieśni rozmaite,

Tam będą gadki pokryte,

Tam trefne pląsy z ukłony,

Tam cenar, tam i goniony[2].

A gospodarz wziąwszy siatkę

Idzie mrokiem na usadkę,

Abo sidła stawia w lesie;

Jednak zawżdy co przyniesie.

W rzece na gęste więcierze

Czasem wędą ryby bierze;

A rozliczni ptacy wkoło

Ozywają się wesoło;

Stada igrają przy wodzie,

A sam pasterz siedząc w chłodzie

Gra w piszczałkę proste pieśni,

A faunowie skaczą leśni.

Za tym sprzętna gospodyni

O wieczerzy pilność czyni,

Mając doma ten dostatek,

Że się obejdzie bez jatek;

Ona sama bydło liczy,

Kiedy z pola idąc, ryczy,

Ona i spuszczać pomoże;

Męża wzmaga jako może.

A niedorośli wnukowie,

Chyląc się ku starszej głowie,

Wykną przestawać na male,

Wstyd i cnotę chować w cale.

Dzień tu; ale insze zorze

Zapadłyby znowu w morze,

Niżby mój głos wyrzekł wszytki

Wieśne wczasy i pożytki.

„Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego [Panna XII] czyli słynne „Wsi spokojna, wsi wesoła…” w interpretacji Bożeny Adamek

  Ostatnia z panien, dwunasta, wygłasza pochwałę życia wiejskiego. Wypowiada słynne słowa: „Wsi spokojna, wsi wesoła,/Który głos twej chwale zdoła?”. Mówi również o tym, że człowiek mieszkający na wsi żyje spokojnie, uczciwie i pobożnie, gdyż jest z dala od dworu i podróży morskich. Właśnie w tym, innym świecie pełno jest oszustw i przemocy. Praca na roli natomiast jest uczciwa i daje pewne utrzymanie dla rolnika i jego rodziny. Wychwalana jest także możliwość odpoczynku po pracy: wspólne śpiewy, tańce, biesiadowanie i zabawa z przyjaciółmi. Człowiek żyje w zgodzie z przyrodą. Młodzi uczą się szacunku do starszych. Prezentowany jest obraz domu wiejskiego, w którym nad wszystkim panuje wspaniała gospodyni, umiejąca utrzymać ład i porządek, pomimo jej licznych obowiązków. Posiłki są przygotowywane z produktów, które są owocem pracy na roli.

Wiersz zo­stał na­pi­sa­ny ośmio­zgło­skow­cem:

Dzień tu; a- le in- sze zo- rze

po­ja­wia­ją się rymy żeń­skie pa­rzy­ste (aabb):

– wesoła- zdoła,                             – pożytki-wszytki

 Utwór jest przy­kła­dem liryki pośredniej, a do­kład­niej opi­so­wej. Pod­miot li­rycz­ny nie ujaw­nia swo­jej obec­no­ści, jest prze­sło­nię­ty przez przed­sta­wio­ny kra­jo­braz. Moż­na utoż­sa­miać go z sa­mym Ja­nem Ko­cha­now­skim, jest to szlach­cic-zie­mia­nin chwa­lą­cy pro­ste, wiej­skie ży­cie. Opi­sy­wa­ne wy­da­rze­nia mają miej­sce w Czar­no­le­sie, ro­dzin­nej po­sia­dło­ści po­ety, gdzie osiadł po la­tach ka­rie­ry dwor­skiej („za­pa­lo­no w Czar­nym Le­sie”).

  – pieśń upo­dab­nia się do po­ezji lu­do­wej rów­nież przez licz­ne archaizmy:

 – „dzie­wek jed­na­ko ubra­nych i be­li­cą prze­pa­sa­nych”, „za­wż­dy So­bót­ka pa­la­na”, „pierz­cha­ją na­więt­szym bło­tem”, „spra­wuj­że”, „śrze­żo­gę”.

-na rytm utwo­ru wpły­wa­ją rów­nież anafory, kil­ka wer­sów roz­po­czy­na się od sło­wa „tam”.

War­stwa sty­li­stycz­na pie­śni jest roz­bu­do­wa­na:

– po­ja­wia­ją się apostrofy do wsi-„wsi spo­koj­na, wsi we­so­ła”, któ­re pod­kre­śla­ją jej naj­więk­sze za­le­ty.

– pod­miot li­rycz­ny skła­nia czy­tel­ni­ka do re­flek­sji za po­mo­cą pytań retorycznych-„Jest tu któ­ra bez tej wady?”, „Kto twe wcza­sy, kto po­żyt­ki może wspo­mnieć za raz wszyt­ki?”,

– at­mos­fe­rę za­ba­wy pod­kre­śla­ją wykrzyknienia- „Opie­wa­jąc mi we­so­ło!”, „Śmiej­my się!”,

– przed­mio­ty i zja­wi­ska na­bie­ra­ją cech ludz­kich, za­sto­so­wa­no uosobienia-„…pszczoły miód dawają”, „przychodzi z owiec wełna”,

– opis na­bie­ra pla­stycz­no­ści dzię­ki licz­nym epitetom.

1. Do kogo zwraca się podmiot liryczny? Co jest celem jego wypowiedzi?
2. Podkreśl w tekście, jakim zawodom, zajęciom podmiot liryczny przeciwstawia życie na wsi, jakich argumentów w tym celu używa?
3. Wymień obowiązki gospodarza i gospodyni. Czemu służy ich praca?
4. Jak mieszkańcy przedstawionej w utworze organizują sobie czas pracy?
5. Jak rozumiesz słowa”…A niedorośli wnukowie,/ chyląc się ku starszej głowie,/ Wykną przestawać na male?

Zadanie domowe

Napisz do mnie list, w którym przedstawisz zalety życia w zgodzie z naturą.(Przypomnij sobie o regułach pisania listu). Termin oddania 04.11.2020

                                                                                              Opracowała:

                                                                                          Marzena Marcjasz     

               

KONTEKSTY

Staropolska poezja ziemiańska

„…zagospodarowana wieś zapewniała dostatek, a nawet dobrobyt, stabilizację materialną i moralną; praca na roli dostarczała przyjemności, ale przede wszystkim przynosiła korzyści, owe „wieśne pożytki”. Ich rejestr spotyka się w niemal każdym utworze ziemiańskim […]. Ideologia i kultura ziemiańska jest więc ideologią i kulturą średnich posiadaczy ziemskich. Posiadanie, własność ziemska, stanowi podstawę tej kultury, jest zarazem punktem wyjścia rozważań na temat ideałów szlacheckich w XVI wieku i w stuleciach następnych. Inwentaryzacji wieśnych pożytków […] towarzyszyło nieodmienne i powszechne przekonanie, że stan ziemiański[,] i tylko on, jest stanem szczęśliwym, zapewniającym swoim członkom prawdziwą radość i harmonię. Mitologia szlachecka połączyła kondycję społeczną, materialną, a także moralną ziemianina z pojęciem szczęścia. Uczyniła z tej kondycji ideał szczęścia.

Janusz S. Gruchała, Stanisław Grzeszczuk, Staropolska poezja ziemiańska, [w:] , Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, oprac. Janusz S. Gruchała, Stanisław Grzeszczuk, Warszawa 1988, s. 13–23.

Strona pierwodruku Pieśni świętojańskiej o sobótce Pieśń świętojańska o sobótce, 1586, domena publiczna

Pieśń świętojańska o Sobótce – cykl dwunastu pieśni Jana Kochanowskiego. Wydany po śmierci poety w 1586 roku nakładem Drukarni Łazarzowej razem z Pieśniami księgi dwoje. Powstanie cyklu przypada na czarnoleski okres twórczości Kochanowskiego. (wskazywano na lata 1567–1568 lub 1570–1579

Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M 1964 ↓, s. 340).

Noc świętojańska i Noc Kupały. Świętowane są obydwie, ale w różny sposób. Na czym polega różnica?

Noc świętojańska

 Ma miejsce w wigilię dnia św. Jana Chrzciciela, czyli z 23 na 24 czerwca. To święto jest próbą zasymilowania przez chrześcijaństwo pogańskich obrzędów związanych z letnim przesileniem słońca. Często bywa mylona z Nocą Kupały. Noc Świętojańska powstała właśnie jako chrześcijańska odpowiedź na pogańskie obchody Nocy Kupały. Stąd też obchodzi się ją w podobny sposób. Noc Świętojańska również związana jest z naturą, a przede wszystkim z ogniem.

Noc Świętojańska zwyczaje, obrzędy

 Jednym z najpopularniejszych zwyczajów Nocy Świętojańskiej jest skok przez ognisko i palenie ognisk. Wierzono, że zwęglone części drewna z ogniska, zabierane do domów, chroniły przed piorunami, oddalały choroby i czary, zapewniały dobre małżeństwa, a rozsypane na polach gwarantowały urodzaj.

Dużą rolę podczas Nocy Świętojańskiej odgrywają także kobiety, przede wszystkim panny. Najważniejsze jest puszczanie wianków na wodzie. To zwyczaj zaczerpnięty właśnie z Nocy Kupały. Co oznacza ten obrzęd z wiankiem? Jeśli wianek wyłowił ukochany chłopak, był to znak, że wkrótce połączą się ślubem. Wróżbą niepomyślną było utonięcie wianka.

Noc Kupały

  Święto, które wywodzi się z wierzeń słowiańskich, jeszcze z czasów pogańskich. Noc Kupały nazywana jest także nocą kupalną, kupalnocką, kupałą. Na południu Polski, Podkarpaciu i Śląsku uroczystość o podobnym charakterze zwie się sobótką lub sobótkami, na Warmii i Mazurach palinocką. Nazwa Noc Kupały, kupalnocka utrwaliła się w tradycji Mazowsza i Podlasia. Noc Kupały obchodzona jest w czasie najkrótszej nocy w roku, co przypada około 21-22 czerwca. W Polsce Kościół katolicki, nie mogąc wykorzenić z obyczajowości ludowej corocznych obchodów pogańskiej sobótki (nocy Kupały), podjął próbę zasymilowania święta z obrzędowością chrześcijańską.

Noc Kupały – zwyczaje, obrzędy

W Noc Kupały rozpalano ogniska, w których palono zioła. Wokół ognia odbywały się radosne zabawy oraz różnego rodzaju wróżby i tańce. Nieodłącznym elementem Nocy Kupały było puszczanie wianków. Jaka była symbolika tego zwyczaju? Dziewczęta puszczały w nurty rzek wianki z zapalonymi świecami. Jeśli wianek został wyłowiony przez kawalera oznaczało to jej szybkie zamążpójście. Jeśli płynął dziewczyna wyjdzie za mąż, ale nie prędko. Jeśli zaś płonął, utonął lub zaplątał się w sitowiu prawdopodobnie zostanie ona starą panną. Obrzędem związanym z Nocą Kupały jest także poszukiwanie legendarnego kwiatu paproci. Młodzi, którzy dobrali się podczas Nocy Kupały oddalali się od grupy i udawali często na spacer po lesie, próbując odnaleźć magiczny, obdarzający bogactwem, siłą i mądrością, widzialny tylko przez okamgnienie kwiat paproci.